kabul ve kararlılık terapisi ne demek?

Kabul ve kararlılık terapisi veya KKT (İngilizce: ACT) klinik davranış analizinin¹ psikoterapide kullanılan bir şeklidir. Kararlılık, davranış değişim stratejileri ile psikolojik esneklik sağlamak için çeşitli şekillerde harmanlanmış kabul ve farkındalık stratrejilerini kullanan kanıta dayalı psikolojik müdahele yöntemleri bütünüdür.² Hayes, Wilson ve Strosahl tarafından seksenlerin sonunda geliştirilen bu yaklaşım ilk olarak kapsayıcı uzak durma (comprehensive distancing) olarak adlandırılmıştır.³⁴⁵

Temeller

KKT, pragmatik bir felsefe olan fonksiyonel bağlamcılık ile geliştirilmiştir. KKT, İlişkisel Çerçeve Teorisi'ne (RFT) dayanır. Dil ve biliş ile ilgili kapsamlı bir teori olan RFT bir davranış analizi dalıdır. KKT'nin klasik bilişsel davranışçı terapiden (BDT) farkı insanlara düşünceleri, duyguları, duyuları, hatıraları veya diğer kişisel olayları kontrol etmek yerine onları fark etmeyi ve benimsemeyi öğretmesidir.

KKT şahsa kendini düşünce duygu his ve hatıralardan uzaklaşmadan her an gözlem yapan ve tecrübe eden self-as-context adı verilen olanadışı/üstün bir his ile fark etmesine yardımcı olur. KKT kişisel değerleri (values) açıkça ortaya koymayarak ve değerler uygun davranışlarda bulunarak bu süreç içerisinde hayata anlam katmayı, psikolojik esnekliği artırmayı hedefler.⁶

Batı felsefesinin varsayımı insanların kendi doğalarında normal sağlıklı olarak yaşamak iken KKT normallik yerine insan zihninin süreçlerinin yıkıcı olabileceğini varsayar.⁷ KKT'nin çekirdek fikri psikolojik ızdırabın "yaşantısal kaçınma"dan, bilişsel engellerden, kavramsallaştırılmış kendilik ile ilişkilerden, şimdiki zamanla ilişkinin kaybından ve değerlere uygun olarak ihtiyaç duyulan davranışsal adımların sonucunda ortaya çıkan başarısızlıklardan kaynaklandığını ve bunların değerlere uygun davranışlardan alıkoyduğu için psikolojik katılığa sebep olduğudur. ACT İngilizce olarak şu iki kelime ile formülize edilmiştir:

FEAR:

Fusion with your thoughts (Düşüncelerinizle kaynaşma)
Evaluation of experience (Deneyimin değerlendirilmesi)
Avoidance of your experience (Deneyiminizden kaçınma)
Reason-giving for your behavior (Davranışınız için gerekçe)

ACT:

Accept your reactions and be present (Tepkilerinizi kabul edin ve hazır olun)
Choose a valued direction (Değerli bir yön seçin)
Take action (Harekete geçin)

Çekirdek prensipler

KKT danışan/hastaya psikolojik esneklik için yardımcı olurken 6 temel prensip kullanır:⁸

Bilişsel ayrılma: Düşünce zihinsel imaj duygu ve hatıraları somutlaştırma eğilimini azlatan yöntemlerin öğretilmesi.
Kabul: Düşüncelere izin vermek ve onlarla mücadele etmemek.
Şimdiki zamanla irtibat kurma: Şimdiki zamanın ve yerin olamanın farkında olmak ve açık, yenilikçi, ilgili bir şekilde anı tecrübe etmek.
Kendini gözlemek: Devamlı ve değişmeyen biliinc ve olağandışı bir duyu ile kendiliğe erişmesi
Değerler: Şahsın gerçek kendisi için en önemli olanları keşfetmesi⁹
Kararlı adım: Sorumluluk taşıyan, değerler uygun hedefler belirlemesi

Kanıt Desteği

2006 yılına kadar KKT 30 civarına kontrollü vaka serisi veya randomize klinik çalışmayla çeşitli hasta/problemleri olan danışan gruplarında değerlendirilmiştir.¹⁰ 2011 yılında bu sayı neredeyse iki katına çıkmıştır.¹¹ Yeni kontrol çalışmaları da düzenli olarak devam etmektedir.Diğer tedavilerle karşılaştırıldığında Cohen's d skoru 0.6 civarındadır ve bu orta etki olarak nitelendirilir. Bazı çalışmalar ACT altın standart tedavi protokollerinden daha yüksek performans göstermiştir.¹²¹³¹⁴

Etkin olduğu bilinen tedavi seçenekleriyle kıyaslandığında etkisi şimdiye kadar 0.3 olarak belirlenmiş ki bu küçük bir değerdir.¹⁵ Tüm kanıta dayalı psikoloji literatüründe bu karşılaştırma sıfıra yaklaşık bir değerdir. Fakat tüm bu karşılaştırmalar ve etki büyüklükleri dikkatle incelenmelidir çünkü birçok çalışma değişken ve görece küçük hasta gruplarıyla yapılmıştır, bu durum da allegiance effect' ile kontaminasyona sebep olabilir.

Karışık anksiyete bozuklukları ile yapılmış geniş bir çalışma KKT'nin altın standart olan BDT'ye üstünlüğünü ortaya konmuştur.¹⁶

Son yıllarda geniş ve daha iyi kontrollü çalışmalar ortaya çıkmaya başlamıştır. Amerikan Psikoloji Birliği tarafından KKT'nin depresyonda orta kanıt desteği ve kronik ağrı konusunda güçlü kanıt desteği olduğunu ve psikoz ve iş stresi gibi birçok başka alanda da gözden geçirme çalışmalarının devam ettiği belirtmiştir.¹⁷

KKT nispeten yeni sayılabilecek kanıt desteği mevcuttur, ilk ciddi çalışmalar 1999 yılında "orijinal" KKT katbında yayınlamıştır. KKT'nin başlanhıçta kronik ağrı, anksiyete, sigaranın bırakılması, psikoz, iş yeri stresi, diyabet yönetimi, kilo kontrolü, epilepsi kontrolü, kendine zarar verme davranışları, yeme bozuklukları, tükenmişlik gibi geniş ve çeşitli alanlarda kanıta dayalı olarak etkinliği gösterilmiştir.¹⁸ KTT ile ilgili çalışmalar daha sonra çocuklarda, ergen ve stajyerlerle yapılmış ve iyi sonuçlar alınmıştır.¹⁹²⁰²¹

Meditasyonel analizler kabul, ayrışma, ve değerlerin klinik olarak fayda sağlarken KKT süreçlerinde nasıl etki edebileceğine dair muhtemel kanıtları ortaya koymuştur. İlgili olarak ayrıca bu süreçlerdeki eksikliğin birçok psikopatolojiye sebep olduğu kanıtlanmıştır.²²

Benzerlikler

KTT; diyalektik davranış terapisi, fonksiyonel analitik psikoterapi, farkındalık temelli bilişsel terapi ve diğer kabul ve farkındalık tememli terapiler genel olarak "üçüncü dalga davranışçı terapiler" olarak sınıflandırılır.²³²⁴ İlk dalga 1920'lerde Pavlov'un klasik koşullanma ve edinsel koşullanma ile başlayarak, daha sonra 1970'lerde gelişen Kognitif Terapi ve ilgili teoriler ikinci kuşak olarak kabul edilir. 1980'lerin sonda ikinci kuşaktaki ampirik kısıtlılıklar ve felsefi problemler nedeniyle Steven Hayes tarafından ortaya konulan KKT teorisi davranışların içeriği ve bağlamına odaklanılması gerektiğini vurguladı.²⁵ KKT araştırmaları ızdırapa gark olan aslında şahısların problemlerini çözmek için duygusal savunmalarını kullandığının önermiştir.²⁶

Steven C. Hayes bu grubu şöyle tasvir etmiştir:

KTT kabul ve kararlılıkla ilgili terapötik olmayan yaklaşımları adapte etmiştir. Bu eğitim süreci farkındalık, kabul ve değerlerle ilgili becerilerin klinik olamayan iş veya okul gibi kurumlarda geliştirilmesini de amaçlar; bu konuda yapılan çalışmalar da olumlu sonuçlar vermiştir. Eleştiriler Klinik psilojiyle uğraşan bazı kişiler tarafından KKT'nin önerdiği değişim ve mekanizmalarının ve psikolojik tecrübelere yaklaşımının diğer müdahele şekilerinden farklı olup, olmadığı konusunda sorgulamışlardır. Bu eleştiriler alanın liderleri tarafından KKT'nin kanıt desteğini artı ve eksileriyle sorgulamaya yönlendirilmiştir.²⁷

Eleştiriler

Klinik psikoloji alanında KKT’nin önerdiği değişim ve mekanizmalarının ve psikolojik tecrübelere yaklaşımının diğer müdahele şekilerinden farklı olup olmadığı konusunda sorgulamalar bulunmaktadır.²⁸²⁹ Bu eleştiriler alanın liderleri tarafından KKT’nin kanıt desteğini artı ve eksileriyle sorgulamaya yönlendirilmiştir.³⁰³¹

Profesyonel Organizasyonlar

KKT konusunda çalışmalar yürüten uluslararası organizasyonlar:

ACBS
ABAI
BABCP
APA

Ayrıca ACBS Türkiye Chapter'ı da Türkiye Bağlamsal Davranış Bilimleri Birliği adı ile faaliyetlerine başlamıştır.

Kaynakça

Dipnotlar

Dış bağlantılar

Orijinal kaynak: kabul ve kararlılık terapisi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

↩
↩
↩
Murdock, N. L. (2009). Theories of counseling and psychotherapy: A case approach. Upper Saddle River, N.J: Merrill/Pearson ↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
Martell, Addis & Jacobson, 2001, p. 197 ↩
↩
Leahy, R. L. (2004). Contemporary cognitive therapy: Theory, research, and practice. New York, NY: Guilford Press. ↩
Hayes, S. C., & Smith, S., &. (2005). Get Out of Your Mind and into Your Life: The New Acceptance and Commitment Therapy Santa Rosa, CA.: New Harbinger Publications. ↩
Hayes, S.C.; Bond, F.W.; Barnes-Holmes, D. & Austin, J. (2007). Acceptance And Mindfulness at Work: Applying Acceptance and Commitment Therapy And Relational Frame Theory to Organizational Behavior Management. Binghamton, NY: Haworth Press. ↩
↩
↩
↩
↩